Jelaskan pengertian pupuh beserta contoh
Jawaban:
Pupuh berasal dari bahasa Sunda yaitu Pepeuh adalah bentuk puisi tradisional bahasa Sunda yang memiliki jumlah suku kata dan rima tertentu di setiap barisnya. Terdapat 17 jenis pupuh, masing-masing memiliki sifat tersendiri dan digunakan untuk tema cerita yang berbeda.
Pupuh adalah bait, aturan, lagu, tembang, puisi jawa lama, pola penyusunan syair dan aturan-aturan puisi jawa lama dalam menyusun syair yang dugunakan untuk lagu-lagu tembang. Pupuh terikat oleh guru wilangan dan guru lagu. Guru wilangan adalah patokan jumlah baris dari tiap bait serta jumlah suku kata/vokal dari tiap bait. Guru lagu adalah patokan suara vokal dari ujung tiap bait.
Jenis Pupuh Sunda
Pupuh Sunda dibagi menjadi 2 bagian, yaitu :
Sekar ageung (pembagian lagunya macam-macam) contoh: Kinanti, Sinom, Asmarandana, dan Dangdanggula (disingkat jadi KSAD)
Sekar alit (pembagian lagunya sejenis) contoh Balakbak, Durma, Gambuh, Gurisa, Jurudemung, Lambang, Ladrang, Magatru, Maskumambang, Mijil, Pangkur, Pucung, jeung Wirangrong. Tiap Pupuh mempunyai patokan guru wilangan dan guru lagu serta tema.
Berikut ini merupakan istilah-istilah atau aturan yang ada dalam pupuh sunda:
Pada: Artinya adalah bait dalam pupuh sunda yang terdiri dari beberapa baris (padalisan).
Padalisan: Merupakan baris atau larik di dalam satu pada (bait).
Guru wilangan: Adalah jumlah suku kata (engang) yang terdapat pada setiap padalisan (baris).
Guru lagu: Adalah bunyi huruf vokal terakhir yang terdapat dalam setiap padalisan (baris). Istilah lain dari guru lagu ini adalah sora panungtung.
Watek atau watak: Adalah karakteristik dari pupuh sunda yang berupa sifat, makna, atau tema dari isi yang dimiliki oleh pupuh sunda tersebut.
Sekar Ageung
1. Kinanti
Watek:
Menggambarkan perasaan sedang menanti (nungguan), khawatir (deudeupeun), atau rasa sayang (kanyaah).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i
Contoh :
Budak leutik bisa ngapung [8-u]
babaku ngapungna peuting [8-i]
nguriling kakalayangan [8-a]
néangan nu amis-amis [8-i]
sarupaning bungbuahan [8-a]
naon baé nu kapanggih [8-i]
2. Sinom
Watek:
Menggambarkan rasa gembira (gumbira) atau rasa sayang (kadeudeuh).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-a, 8-i, 8-a, 8-i, 7-i, 8-u, 7-a, 8-i, 12-a
Contoh :
Warna-warna lauk émpang [8-a]
aya nu sami jeung pingping [8-i]
pagulung patumpang-tumpang [8-a]
Ratna Rengganis ningali [8-i]
warnaning lauk cai [7-i]
lalawak pating suruwuk [8-u]
sepat patingk(ar)océpat [7-a (8-a)]
julung-julung ngajalingjing [8-a]
sisi balong balingbing sisi balungbang [12-a]
3. Asmarandana
Watek:
Menggambarkan rasa asmara (kabirahian), cinta kasih (deudeuh asih), atau rasa sayang (nyaah).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-i, 8-a, 8-é/o, 8-a, 7-a, 8-u, 8-a
Contoh :
Éling-éling mangka éling [8-i]
rumingkang di bumi alam [8-a]
darma wawayangan baé [8-é]
raga taya pangawasa [8-a]
lamun kasasar lampah [7-a]
napsu nu matak kaduhung [8-u]
badan anu katempuhan [8-a]
4. Dangdanggula
Watek:
Menggambarkan rasa kedamaian (katengtreman), keindahan (kawaasan), keagungan (kaagungan), atau kegembiraan (kagumbiraan).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
10-i, 10-a, 8-é/o, 7-u, 9-i, 7-a, 6-u, 8-a, 12-i, 7-a
Contoh :
Méga beureum surupna geus burit [10-i]
ngalanglayung panas pipikiran [10-a]
cikur jangkung jahé konéng [8-é]
naha teu palay tepung [7-u]
simabdi mah ngabeunying leutik [9-i]
ari ras cimataan [7-a]
gedong tengah laut [6-u]
ulah kapalang nya béla [8-a]
paripaos gunting pameulahan gambir [12-i]
kacipta salamina [7-a]
Sekar Alit
5. Pucung
Watek:
Menggambarkan rasa marah (ambek) terhadap diri sendiri, atau benci (keuheul) karena tidak setuju hati.
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
12-u, 6-a, 8-é/o, 12-a
Contoh :
Lutung buntung luncat kana tunggul gintung [12-u]
monyét loréng leupas [6-a]
luncat kana pager déngdék [8-é]
bajing kuning jaralang belang buntutna [12-a]
6. Wirangrong
Watek:
Menggambarkan rasa malu (kawiwirangan), malu oleh perilaku sendiri.
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
8-i, 8-o, 8-u, 8-i, 8-a, 8-a
Contoh :
Barudak mangka ngalarti [8-i]
ulah rék ka dalon-dalon [8-o]
enggong-enggon nungtut élmu [8-u]
mangka getol mangka tigin [8-i]
pibekeleun saréréa [8-a]
modal bakti ka nagara [8-a]
7. Maskumambang
Watek:
Menggambarkan rasa kesedihan (kanalangsaan), sedih dengan sakit hati.
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
12-i, 6-a, 8-i, 8a
Contoh :
Hé manusa mana kaniaya teuing [12-i]
teu aya rasrasan [6-a]
kaula maké disumpit [8-i]
naha naon dosa kula [8-a]
8. Ladrang
Watek:
Menggambarkan rasa lelucon (banyol) dengan maksud menyindir (nyindiran)
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
10-i, 4-a (2x), 8-i, 12-a
Contoh :
Aya hiji rupa sato leutik [10-i]
éngkang-éngkang, éngkang-éngkang [8-a]
sok luluncatan di cai [8-i]
ari bangun arék sarupa jeung lancah [12-a]
9. Balakbak
Watek:
Menggambarkan lelucon (heureuy) atau komedi (banyol).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:
15-é, 15é, 15-é
Contoh :
Aya warung sisi jalan ramé pisan, Citaméng [15-é]
Awéwéna luas-luis geulis pisan, ngagoréng [15-é]
Lalakina lalakina los ka pipir nyoo monyét, nyangéréng [19-é]
10. Magatru
Watek:
Menggambarkan rasa sedih, penyesalan (handeueul) oleh perilaku sendiri, at